Viskozite, sıvının direncini veya akışkanlığını tanımlayan önemli bir terimdir. Bir sıvının viskozitesi, moleküllerin birlikte çalışma şekli ve iç sürtünme miktarına bağlıdır. Bu kavram, sıvının akış hızını etkileyen temel faktörlerden biridir. Örneğin, su gibi düşük viskoziteli sıvılar, daha yüksek viskoziteli sıvılarla karşılaştırıldığında daha akışkan ve kolay hareket ederler. Viskozite, pek çok endüstride ve bilimsel alanda rol oynar; yağların, kimyasalların veya gıda maddelerinin işlenmesi ve taşınmasında bu özelliğin dikkate alınması gerekir. Viskozite, yalnızca sıvının fiziksel özelliklerini etkilemekle kalmaz, aynı zamanda bu sıvının kullanıldığı sistemlerin verimliliğini de doğrudan etkiler.
Katılar ve Akışkanlarda Kayma Gerilmesi
Katılar, kayma gerilmesine karşı büyük bir direnç gösterirken, akışkanlarda bu direnç oldukça düşüktür. En küçük kayma gerilmesi altında bile, akışkanlar sürekli şekil değiştirir.
Newton’un Akışkanlarda Kayma Gerilmesi İçin Belirlediği Faktörler
Newton, akışkanlarda kayma gerilmesini belirleyen faktörleri şu şekilde açıklamıştır:
- Levhanın hızı (v) uygulanan kuvvet (F) ile doğru orantılıdır:
- Hareketli levhaya uygulanan kuvvet (F), levhanın alanı (A) ile doğru orantılıdır:
- Hareketli levhaya uygulanan F kuvveti, levhalar arasındaki mesafe (h) ile ters orantılıdır:
Dolayısıyla kayma gerilmesi (τ): Burada;
- τ: Kayma gerilmesi (Pa)
- μ: Dinamik viskozite (Ns/m²)
- v: Hız (m/s)
- h: Levhalar arası mesafe (m)
Akışkan Hızının Değişimi ve Non-Lineer Kayma Gerilmesi
Gerçek hayatta, levhalar arasındaki akışkan hız değişimi her zaman lineer olmaz. Genellikle hız değişimi non-lineer bir yapıdadır. Bu durumda kayma gerilmesi; şeklinde ifade edilir.
Kinematik ve Dinamik Viskozite
Bir diğer viskozite katsayısı kinematik viskozite (v) olarak adlandırılır. Kinematik viskozite şu şekilde hesaplanır: Burada;
- v: Kinematik viskozite (m²/s)
- μ: Dinamik viskozite (Ns/m²)
- ρ: Özgül kütle (kg/m³)
Özgül kütle tanımı da şu şekildedir: Burada;
- p: Özgül kütle
- γ: Özgül ağırlık
- g: Yerçekimi ivmesi (m/s²)
Son olarak kayma gerilmesi şu formülle ifade edilebilir: ve; şeklinde yazılabilir.
Viskozite Birimleri
SI birim sisteminde:
- Dinamik viskozite birimi: Ns/m² veya Pa.s
- Kinematik viskozite birimi: m²/s
Viskoziteyi Etkileyen Faktörler
Viskoziteyi etkileyen unsurlar, sıvıların akışkanlık özelliklerini belirleyen önemli faktörlerdir. Genel olarak, sıvıların viskozitesi sıcaklık yükseldikçe azalır. Sıcak bir sıvı daha düşük bir viskoziteye sahip olma eğilimindedir ve daha kolay hareket eder. Örneğin, sıcak su, soğuk suya göre daha hızlı bir şekilde akabilir. Sıvının sıcaklığı, moleküller arasındaki hareketliliği artırarak akışkanlığını etkiler. Bir sıvının kimyasal bileşimi, moleküler yapısı ve molekül boyutu, viskozite üzerinde önemli bir etki yaratabilir. Örneğin, büyük ve karmaşık yapılı moleküller, sıvının akışkanlığını düşürerek daha yüksek viskozite değerlerine sebep olabilir. Polar ve apolar moleküller arasındaki etkileşimler de akışkanlığın değişimine yol açabilir. Yüksek basınç altında, sıvı molekülleri daha yakın bir şekilde yerleşir ve bu durum viskoziteyi yükseltebilir. Böylece, sıvının akışkanlığı azalır ve daha yoğun bir yapı meydana gelir.
